KÝ ỨC VỤN – VÀ DÒNG VĂN BẠCH THOẠI

ĐỖ CAO SANG

Cách đây hơn một tháng, tôi lang thang vào blog bọ Lập. Mỗi mẩu blog

của bọ có hàng trăm comment. Nhìn mà phát thèm! Tôi cũng “còm” một cái

chơi “Chầu chầu, văn chi hay chi hay rứa. Biết văn bọ Lập hay như ni

tui cóc đọc mấy ông Tây Tàu. Ủng hộ bọ Lập nhận cái Nobel Việt Nam.

Hehe”

Ký ức vụn là tập hợp có chọn lọc những mẩu blog của Nguyễn Quang Lập.

Đó là những câu chuyện vừa hài hước vừa ám ảnh. Ban đầu có lẽ bọ Lập

chỉ xem đấy là chiêu “mua vui cũng đủ một vài trống canh” cho bạn bè

thân hữu. Vậy mà khi “Ký ức vụn” ra đời, nó đã được chào đón nồng

nhiệt đến nỗi ngay tác giả cũng ngã người vì bất ngờ.

Có lẽ Ký ức vụn đã mở màn cho một trào lưu văn chương mới: Phong cách

bạch thoại ở Việt Nam. Ở Trung quốc đã xuất hiện hình thức văn này từ

cuối thế kỷ trước. Có vẻ nó là một sản phẩm tất yếu của cuộc sống gấp

gáp hiện đại. Và nó cũng là con đẻ của mạng internet. Viết không được

dài, không cần và cũng không được cầu kỳ chọn từ vựng. Bỏ qua cả ràng

buộc ngữ pháp. Chuyện phải ngắn để người ta còn có thời gian mà đọc.

Nhưng yêu cầu ác nghiệt nhất là viết câu nào phải “chết người” câu

đấy. Viết chỉ vài dòng, câu chuyện là một nhúm chữ ít ỏi nhưng còn khó

khăn hơn làm một cái tiểu thuyết dài.

Thực ra viết văn kiểu bọ Lập ở VN đã xuất hiện lâu rồi. Đọc Nguyễn Huy

Thiệp hay Đặng Thân chúng ta sẽ tìm thấy hương vị na ná. Tuy nhiên,

nếu coi khẩu văn như món phở thì hiện tại chỉ có bọ Lập là nắm chính

xác bí quyết pha chế nhà nghề. Ký ức vụn vì thế cũng như một hiệu phở

được bảo hộ độc quyền. Đọc Đặng Thân người ta phải ngồi ngẫm nghĩ. Tuy

nó “rất đời”, mang nặng hơi thở tanh nồng của cuộc sống mới nhưng Đặng

Thân vẫn bác học lắm. Bọ lập khác hẳn. Văn của bọ đọc cho ai nghe cũng

được. Người lắm chữ cảm nhận kiểu lắm chữ, người ít chữ thưởng thức

kiểu ít chữ. Vừa đọc vừa cười ngặt nghẽo “đã đời”. Nhưng, gấp sách

lại…Ô hay, sao sống mũi cứ cay cay?

Sau này ở VN có thế xuất hiện nhiều cao thủ blogger viết bạch thoại

khá hơn bọ Lập. Nhưng vương miện khai sáng cho trào lưu này không thể

trao cho kẻ khác. Tới đây tôi tin rằng sẽ xuất hiện những từ như “văn

rất bọ Lập”, “phong cách rất bọ Lập”, “văn mày bọ Lập quá nhỉ”. Kiểu

như người ta vẫn nói “xinh như Kiều”, “đểu như Sở Khanh”, “xấu như thị

Nở”. Đối với một nhà văn thì còn phần thưởng nào to hơn thế nữa?

Cũng như Chân dung và Đối thoại của TĐK hơn chục năm trước, Ký ức vụn

được chào đón nhiệt liệt đã chứng tỏ hai điều. Thứ nhất, dân tình,

mừng nhất là cánh trẻ, vẫn quan tâm đến văn nghệ nước nhà. Chỉ tiếc là

lâu lắm rồi chưa có gì đáng để họ quan tâm mà thôi. Thứ hai, nhu cầu

thưởng thức và khẩu vị của bạn đọc hình như đã muốn đổi món. Cũng như

âm nhạc, rock, jazz, rap…chán rồi lại quay về tuồng chèo, dân ca ba

miền. Cũng như ẩm thực, sơn hào hải vị đã chán rồi. Họ muốn quay lại

tôm, cua, ốc, ếch, nhái… Nhiều kẻ nếm thử với thái độ khinh bỉ rồi mới

ngớ người ra: “Bao nhiêu năm tìm kiếm phù hoa, đây mới đích thị là món

khoái khẩu của mình.” Cũng như thuốc lào, khoai lang luộc với chè xanh

chính là đặc sản của dân Việt chứ không phải xì gà Cuba, gà rán KFC

hay Cappuccino gì xa lạ.

Đọc Ký Ức vụn, có kẻ, vai vế trong làng văn hẳn hỏi, còn phát biểu:

“Văn bạch thoại kiểu bọ Lập chính là đỉnh cao thời đại - thứ văn của

tương lai!”. Tôi thì chẳng liều mồm đến thế nhưng cũng đưa ra vài ý

giải thích của anh ta để mọi người bạn luận.

Đạo Phật có câu: Lời nói hay nhất là im lặng. Trả thù ác nhất là tha

thứ! Trong kiếm pháp, cầm kiếm giết đươc người, dù tài nghệ đến đâu

cũng chỉ là công phu hạ đẳng. Đỉnh cao nhất của kiếm pháp là tay không

cầm kiếm mà kiếm khí thoát ra mạnh đến mức đối phương tự gục ngã.

Quay lại chuyện văn chương. Áp dụng triết lý trên thì có thể suy ra

rằng cái cầu kỳ, hoa mỹ kiểu cách trong văn thơ chỉ như công phu thứ

cấp của nghệ thuật. Nghệ thuật văn chương đỉnh cao là phải quay về cái

đơn giản như không có gì. Chuyện không có gì, từ không có gì lạ, kết

cấu ngắn gọn. Nhưng viết được thứ văn đó đâu phải dễ. Giống như đãi

cát tìm vàng, mò ngọc trai đáy biển.

Chuyện tranh luận ấy cứ tạm gác một bên. Mặc cho ai đó bàn tán, với

tôi thì kiểu viết văn của “Ký ức vụn” rõ ràng là nỗi đam mê mới. Tôi

đọc như bị bỏ bùa. Chưa khi nào tôi đọc sách mà bị kích động mạnh đến

thế. Người khác nhìn vào hẳn tưởng tôi là thằng điên: lúc cười ha ha,

lúc giậm chân, lúc bò lăn. Có lúc im lặng. Mắt nhìn vô hồn vào hư

không. Tôi đang thấy những bóng dáng rất xa xôi, mơ hồ. Bóng dáng của

ai đó rất quen. Một niềm khát khao, một cái tiếc nuối xa xăm cứ vơ

vẩn. Ôi những ký ức vụ của bọ Lập hay của tôi? Chúng đang được bày ra

trước mắt.

MẢNH VỤN NÀO SẮC NHẤT?

Bọ Lập coi Ký ức như những mẩu kính mà thời gian đã làm cho vỡ vụn. Bọ

nhặt lấy những mảnh ấy, chắp nối và dựng nên không gian tuổi thơ và

bức tranh cuộc đời dâu biển. Vậy mảnh nào ám ảnh nhất?

Mỗi người có cái lý lẽ riêng. Theo tôi trong “Ký ức vụn”, cái Ký ức

năm hào là điển hình nhất cho toàn tập. Câu chuyện rất ám ảnh cả tác

giả và cả người đọc. Cái tình rất chân thưc, ngây thơ, xúc động. Ngoài

ra, nó phản ảnh được tuổi thơ của một thời đại, một thế hệ con người

Việt Nam: chiến tranh ác liệt, nghèo khó, thậm chỉ thèm được ăn một

bữa no. Về nghệ thuật, vẫn là cái tục, cái phong thái bạch thoại nhưng

bọ chọn chi tiết rất độc: Con Hà vén áo cho tôi xem ti. Tôi sờ sờ cái

cục hỏi đau không. Nó lắc đầu. Tôi hỏi sao không giống của con trai.

Mẹ tao bảo để cho con bú. Tôi bảo tởm, tởm thế. Rõ ràng khi viết nhưng

dòng này, bọ Lập đã có dụng ý diễn đạt riêng. Và ông đã thành công. Nó

vừa thật, vừa ngây thơ, đáng yêu và hài hước. Chẳng biết bọ bịa ra hay

có thật nhưng chi tiết này quả là chỉ có kẻ cao tay như Nguyễn Quang

Lập mới nặn ra được. Đọc KUV, một số người khó tính có thể chê bọ viết

tục quá. Nhưng chuyện này thì chắc họ không nói thế.

Rất nhiều người muốn khóc khi đọc Ký ức năm hào. Anh Nguyễn Ái Học –

tiến sỹ ngữ văn ĐHSP Hà Nội nói “Tôi cũng dám chắc nước mắt nhà văn đã

nhòa trang giấy trong âm điệu câu văn trấn an cho tâm trạng quá khứ mà

thực ra là hiện tại: “Khi đó mình không khóc, mình nhớ như in khi đó

mình không khóc”. Bây giờ thì anh đang khóc. Có phải đó là những giọt

nước mắt quý hiếm trong thời đại chúng ta đang sống?”

Tóm lại, Ký ức năm hào, theo tôi chính là mảnh vụn sắc nhất, long lanh

nhất và quý nhất trong tập KUV.

Ngày mai, văn chương Việt Nam sẽ ra sao, đi theo bước tiến nào? Chưa

ai có thể nói chắc chắn. Nhưng xem qua “sự kiện Ký ức vụn”, ai cũng

phải thừa nhận rằng khẩu vị của dân Việt mình đã có thay đổi. Thay đổi

ấy tốt hay xấu cũng khó nói, nhưng nó rất phù hợp với thời đại mới –

thời đại của internet và đồ ăn fastfood.